Via vakbladen en gespecialiseerde tijdschriften delen wij ons onderzoek met andere wetenschappers en geïnteresseerden. Hieronder vind je een korte toelichting bij elke publicatie en een link naar de volledige tekst. Het merendeel van ons onderzoek wordt gepubliceerd in Open Access, wat betekent dat je de teksten gratis kan lezen. Enkele tijdschriften kiezen er echter voor om de publicaties pas na enkele jaren gratis ter beschikking te stellen. Om op zoek te gaan naar publicaties betreffende een specifiek onderwerp of auteur uit ons corpus, kan je labels in de lijst aan de rechterkant aanklikken.
-
De verschillende facetten van leeftijd in werken van David Almond
In de afgelopen decennia is leeftijdsonderzoek naar voren gekomen als een nieuwe benadering voor het bestuderen van jeugdliteratuur. Dit boek is een samenwerking tussen enkele leden van het CAFYR team en bouwt voort op dat onderzoek, maar breidt het ook aanzienlijk uit door leeftijd te onderzoeken in verschillende aspecten van jeugdliteratuur: de leeftijd van de auteur, de personages, de schrijfstijl, het beoogde lezerspubliek en de echte lezer. Bovendien onderzoeken de auteurs welke verschillende theorieën en methoden gebruikt kunnen worden om leeftijd in jeugdliteratuur te bestuderen, en wat hun mogelijkheden en beperkingen zijn. In de analyses worden leeftijdsstudies gecombineerd met studies over het schrijven van levensverhalen, cognitieve narratologie, digital humanities, vergelijkende literatuurstudies, lezersresponsonderzoek en mediastudies. Al deze verschillende invalshoeken worden toegepast op een diepgaande verkenning van het oeuvre van Brits auteur David Almond. De esthetische en thematische rijkdom van Almonds werk wordt alom erkend. Dit boek draagt bij aan het begrip van zijn oeuvre door een veelzijdige analyse van de leeftijd te bieden. Naast de bespreking van de verfilming van zijn bekendste roman Skellig, biedt dit boek ook analyses van werken die minder aandacht hebben gekregen, zoals Counting Stars, Clay en Bone Music. Lezers krijgen ook een beter begrip van Almond als crosswriter van literatuur voor kinderen, adolescenten en volwassenen.
Joosen, Vanessa, Michelle Anya Anjirbag, Leander Duthoy, Lindsey Geybels, Frauke Pauwels & Emma-Louise Silva. ‘Age in David Almond’s Oeuvre: A Multi-Method to Studying Age and the Life Course in Children’s Literature’.
Routledge, 2023.
doi: 10.4324/9781003369608
-
Intergenerationele vriendschap of verlangen?
Fire and Hemlock (1984) van Diana Wynne Jones en Autumn (2016) van Ali Smith zijn twee Britse romans die een intense vriendschap schetsen tussen een meisje en een oudere man. In dit artikel verkent Vanessa Joosen hun experimentele vertelvormen die een complexe chronologie omvatten, een onbetrouwbare verteller, droomscènes, hiaten en een rijk intertekstueel netwerk om een vriendschap tussen generaties in te kaderen die kan worden gelezen als intergenerationeel verlangen. De experimentele verhaallijnen en reflecties op de fluïditeit van leeftijd stellen Smith en Jones in staat om dit controversiële onderwerp op te roepen zonder het volledig aan te snijden. Beide romans leggen het verlangen bij het jonge meisje in plaats van bij de oude man en onderzoeken de agency en momenten van machteloosheid die de vrouwelijke personages ervaren. Een leeftijdsverschil tussen kindertijd en volwassenheid is echter cruciaal om een relatie te kwalificeren als “intergenerationeel verlangen”, en hier zorgen de experimentele structuren en vage chronologieën van de romans voor ambiguïteit. Daarnaast scheppen de boeken verwarring over de aard van de aantrekkingskracht tussen de personages. Ze maken gebruik van de ambiguïteit die onvolledige herinneringen, onbetrouwbare vertellingen, hiaten in de vertelling, metaforen en intertekstuele verwijzingen achterlaten bij het thematiseren van wat gedefinieerd kan worden als vriendschap, verwantschap, liefde en/of seksuele aantrekkingskracht.
Joosen, Vanessa. ‘Holding Hands: Intergenerational Desire in Diana Wynne Jones’s Fire and Hemlock and Ali Smith’s Autumn’.
Poetics Today, vol. 44, no. 1–2, 2023, pp. 131–156.
doi: 10.1215/03335372-10342127
-
Geen plek voor oude vrouwen
In dit essay onderzoekt Michelle Anya Anjirbag aan de hand van Neil Gaimans Stardust, The Sleeper and the Spindle en ‘Chivalry’ het raakvlak tussen leeftijd en gender in zijn sprookjesachtige voorstellingen en hoe fantasie stereotype voorstellingen van oudere vrouwen kan herhalen. Hiervoor baseert ze zich op het werk van onderzoekers in leeftijdstudies Sylvia Henneberg en Susan Pickard en beschouwt ze ‘ageism’ als een dwarsdoorsnede van genderspecifieke constructies in Gaimans werk. Zo onthult ze hoe leeftijd de perceptie en constructie van gender beïnvloedt, wat kan leiden tot de verstrengeling van leeftijdsstereotypen en genderspecifieke dubbele standaarden.
Anjirbag, Michelle Anya. ‘No Country for Old Women: Age, Power, and Beauty in Neil Gaiman’s Fantasies’.
Marvels & Tales, vol. 37, no. 1, 2023, pp. 3–20.
doi: 10.1353/mat.2023.a900258
-
Dromerige ontmoetingen
In jeugdboeken kunnen dromen een plek zijn waar jonge personages en oudere figuren in het verhaal met elkaar verbonden worden. In dit artikel presenteert Vanessa Joosen drie methoden om intergenerationele ontmoetingen in en door dromen te bestuderen in een selectie van hedendaagse Nederlandstalige kinderboeken. Ze doet dit door middel van een digitale analyse van een corpus van 81 boeken om aan te tonen dat hoe ouder de personages zijn, hoe minder vaak wordt beschreven dat ze dromen. Vervolgens legt een close reading van intergenerationele dromen onder andere de associaties van dromen met genezing en dood bloot. Tot slot laat een onderzoek van lezersreacties zien dat lezers sommige droommechanismen al op jonge leeftijd begrijpen en dat oudere lezers soms gebruik maken van Freudiaanse theorie om dromen te interpreteren, maar dat sommigen zich daar ook tegen verzetten.
Joosen, Vanessa. ‘Encounters of a Dreamy Kind: Dreams as Spaces for Intergenerational Play and Healing in Dutch Children’s Literature’.
Traum und Träumen in Kinder- und Jugendmedien, edited by Iris Schäfer, Brill, 2023, pp. 35–49.
doi: 10.30965/9783846767481_003
-
De verbinding tussen onderzoeksvelden rond leeftijd
De velden die onderzoek doen naar kindertijd, leeftijd en jeugdliteratuur blijven, ondanks hun gedeelde interesse in vragen rond leeftijd, vooroordelen en agency, relatief gescheiden. Dit blijkt uit de uiteenlopende definities en toepassingen van begrippen als ‘ageism’, ‘aetonormativity’, ‘adultism’ en ‘childism’ die in deze velden gehanteerd worden. In dit artikel gebruikt Vanessa Joosen het concept ‘childism’ (John Wall) om te wijzen op de voordelen die een samenwerking tussen deze vakgebieden met zich zou meebrengen, voornamelijk op vlak van het onderzoek naar relaties tussen generaties. Aan de hand van The Granny Project (1983) van Anne Fine toont ze bovendien aan dat jeugdboeken zelf kunnen bijdragen aan de paradigmaverschuiving die Wall voor ogen heeft. Fine’s roman over het verzet van vier kinderen tegen de plannen van hun ouders om hun oma naar een rusthuis te brengen, getuigt van een geloof in de agency van jonge lezers. Het potentieel voor begrip tussen generaties dat Wall centraal stelt in zijn concept van ‘childism’ komt ook sterk naar de voorgrond.
Joosen, Vanessa. ‘Connecting Childhood Studies, Age Studies and Children’s Literature Studies: John Wall’s Concept of Childism and Anne Fine’s The Granny Project’.
Barnboken, vol. 45, 2022.
doi: 10.14811/clr.v45.745
-
Hoe ouder, hoe wijzer
In dit artikel bespreekt Leander Duthoy hoe kinderen en volwassenen tijdens het lezen van jeugdliteratuur de concepten ‘onschuld’ en ‘wijsheid’ als leeftijdsnormen gebruiken om na te denken over zowel hun eigen leeftijd als de leeftijd van fictieve personages. Hij verzamelde gegevens door middel van semi-gestructureerde interviews en focusgroepdiscussies met lezers van negen tot vijfenzeventig jaar oud. In deze gesprekken reflecteerden Leander en zijn lezers op twee Nederlandstalige kinderboeken: Iep! (1996), geschreven door Joke van Leeuwen, en Voor altijd samen, amen (1999), geschreven door Guus Kuijer. Jongere lezers waren zich bewust van het discours van volwassenen over kinderlijke onschuld, dat sommigen kritiekloos overnamen, terwijl anderen toegaven zich af en toe onschuldig voor te doen om aan de woede van volwassenen te ontsnappen. Bovendien gebruikten diezelfde jonge lezers ook onschuld om de leeftijd van jonge personages in te schatten. Jongvolwassen lezers beschouwden zowel jonge als oude personages soms als onschuldig. Oudere lezers benadrukten daarentegen hun eigen wijsheid en gebruikten deze lens om te reflecteren op de leeftijd van personages. Wijsheid kwam daarom naar voren als een belangrijke leeftijdsnorm die oudere lezers niet alleen gebruikten als waardering van oudere personages, maar ook om positieve betekenis te geven aan hun eigen ervaring van ouderdom. Sommige personages die door oudere lezers als bijzonder wijs werden gezien, werden door jongere lezers als naïef en onschuldig gezien. Door de complexiteit van de reacties van de lezers werden rechtlijnige leeftijdsgebonden generalisaties van wijsheid en onschuld dus op losse schroeven gezet.
Duthoy, Leander. ‘“I Became Much Wiser over Time”: Readers’ Use of Innocence and Wisdom as Age Norms in Responses to Children’s Literature’.
International Research in Children’s Literature, vol. 15, no. 3, 2022, pp. 279–293.
doi: 10.3366/ircl.2022.0467
-
Jezelf vormgeven buiten het verhaal
The Savage (2008) van David Almond, geïllustreerd door Dave McKean, laat zien hoe de adolescente hoofdpersoon, Blue Baker, thema’s als verlies, verdriet en pesten verkent in het ingesloten grafische verhaal dat hij creëert over een wilde jongen, een verhaal dat Blue ‘The Savage’ noemt. De metanarratieve uitingen in The Savage onthullen niet alleen Blue’s reflecties over zijn rol als verteller van ‘The Savage’, ze zijn ook van vitaal belang voor het begrijpen van zijn ervaring van continuïteit-in-verandering. The Savage, dat uiteindelijk een boek over vertellen en illustreren is, laat zien hoe Blue bezig is met reflectieve en transformatieve ‘narrative self-shaping’ (Hutto 2016). Gebaseerd op narratieve geneeskunde, cognitieve narratologie, leeftijdsstudies en kinderliteratuurstudies, onderstreept dit essay het belang van het analyseren van leeftijdsgerelateerde metanarratieve commentaren in de creatieve handelingen van personages om zichzelf vorm te geven via verhalen, om uiteindelijk te laten zien hoe het vertellen van verhalen en het delen van verhalen bekrachtigend kan zijn, en dit over de hele levensloop.
Silva, Emma-Louise. ‘Continuity-in-Change in David Almond’s The Savage: Narrative Self-Shaping in Moments of Metanarrative’.
European Journal of Life Writing, vol. 11, 2022, pp. 93–111.
doi: 10.21827/ejlw.11.38318
-
Schuifelen en zuchten
Jeugdliteratuur wordt traditioneel beschouwd als een drager van verscheidene ideologieën en een belangrijke factor in de socialisatie van kinderen, bijvoorbeeld op vlak van de representatie van leeftijd. Een kinderboek dat oudere personages afschildert als fragiele mensen met ouderwetse gewoontes, zal het beeld dat de jonge lezer heeft van oudere mensen in diens eigen omgeving beïnvloeden en misschien tot gevolg hebben dat die met een negatieve blik naar de oudere generatie kijkt. Omgekeerd, wanneer kinderen vaak in contact komen met verhalen waarin oudere personages vol levenslust hun eigen pad bewandelen, zullen ze in het echte leven waarschijnlijk op een andere manier naar oudere mensen kijken. In dit artikel beargumenteert Lindsey Geybels dat niet alleen kinderliteratuur, maar ook fictie voor jongvolwassenen en volwassenen, een invloed heeft op de perceptie van leeftijd, en dan voornamelijk oude volwassenheid, bij haar lezers. In een groot corpus van 41 Nederlandse boeken voor verschillende leeftijden wordt de representatie van oudere mannen en vrouwen bestudeerd aan de hand van de werkwoorden, grammaticale bezittingen en bijvoeglijke naamwoorden.
Geybels, Lindsey. ‘Shuffling Softly, Sighing Deeply: A Digital Inquiry into Representations of Older Men and Women in Literature for Different Ages’.
Social Sciences, vol. 12, no. 3, 2023, p. 112.
doi: 10.3390/socsci12030112
-
Raadt de computer hoe oud de schrijver of lezer is?
Literaire teksten bestaan uit woorden en niet uit getallen: dat maakt het niet gemakkelijk om ze voor statistische analyses te gebruiken. Met behulp van computerprogramma’s lukt dat wel. Woorden kunnen worden omgezet in getallen en zo kunnen specifieke delen van een tekst op grote schaal worden onderzocht. Wetenschappers uit verschillende domeinen keken zo op verschillende manieren naar tekstelementen zoals zinslengte, woordlengte en lexicale diversiteit. Stylometrie is een van die vakgebieden. Het vakgebied bestudeert de schrijfstijl van één auteur en let daarbij op typische elementen van hun stijl. Zo kunnen anonieme teksten toch aan een auteur worden gekoppeld. In het onderzoek naar kinderliteratuur worden die typische elementen uit een tekst meestal in verband gebracht met de complexiteit van een tekst en de leeftijd van de doelgroep. In dit artikel analyseert Lindsey Geybels gegevens van het volledige CAFYR-corpus (iets minder dan 700 Engelse en Nederlandse boeken geschreven voor verschillende leeftijden) statistisch. Zij gaat na of je met de tekstelementen beter kan achterhalen voor welke leeftijd een tekst is bedoeld, of net wie of hoe oud de auteur ervan is.
Geybels, Lindsey. ‘Determining Author or Reader: A Statistical Analysis of Textual Features in Children’s and Adult Literature’.
Proceedings of the Computational Humanities Research Conference, 2022, pp. 355–365.
-
Hoe auteurs en personages herinneringen kneden
Kinderen en volwassenen zouden qua denken en voelen niet gelijk zijn, vooral als het om het geheugen of om herinneringen gaat. Maar misschien liggen de volwassen auteur en zijn kindpersonage wel dichter bij elkaar dan verwacht. In dit artikel onderzoekt Emma-Louise Silva dat aan de hand van My Name is Mina (2010, vertaald als ‘Mijn naam is Nina’) van David Almond. Ze steunt daarvoor op filosofie en onderzoek naar de werking van het brein en het denken: dat staat bijvoorbeeld niet los van het lichaam en de omgeving. Door via die lens naar dit jeugdboek te kijken, brengt ze verfrissende inzichten in de manier waarop volwassen auteurs hun personages verbeelden wanneer dat nog kinderen zijn.
Silva, Emma-Louise. ‘Cognitive Narratology and the 4Es: Memorial Fabulation in David Almond’s My Name is Mina’.
Age, Culture, Humanities, vol. 6, 2022, pp. 1–29.
doi: 10.7146/ageculturehumanities.v6i.131854
-
Lezers onder de sorteerhoed
Vandaag verslinden kinderen vaak al in de lagere school de hele Harry Potter-reeks. Bij verschijnen groeide het personage echter mee met de lezers: bij elk volume werd hij ouder. Uit een digitale analyse van de boeken blijkt dat ook de stijl en thema’s veranderen. Zo worden zinnen langer en moeilijker. Ook gaat het geleidelijk minder over eten, school of dieren, en vaker over spirituele thema’s of de dood.
Haverals, Wouter & Lindsey Geybels. ‘Putting the Sorting Hat on J.K. Rowling’s Reader: A Digital Inquiry into the Age of the Implied Readership of the Harry Potter Series’.
Journal of Cultural Analytics, vol. 5, 2021, pp. 1–30.
doi: 10.22148/001c.24077
-
Digital humanities uit de kinderschoenen
Digitale technieken zijn in de studie naar jeugdliteratuur nog niet uitgebreid ingezet. Nochtans laten ze toe om grotere verzamelingen jeugdboeken te onderzoeken en kunnen ze onverwachte patronen blootleggen. Dat blijkt uit de analyse van het oeuvre van Guus Kuijer. Zo bevatten zijn romans, en met name de jeugdromans, opvallend veel expliciete reflecties of veralgemenende bedenkingen over leeftijd. Ook oordelen kinderen er in Kuijers boeken vaak over dat iets ‘kinderachtig’ is: meer dus dan volwassen personages, bewaken kinderen in zijn boeken wat het betekent om kind te zijn. Uiteraard blijft het belangrijk die ‘distant reading’, waarbij de computer in grote tekstverzamelingen patronen zoekt, te paren aan ‘close reading’, waarbij onderzoekers ook aandacht hebben voor de specifieke context van de roman in kwestie. Vast staat dat digitale tekstanalyse niet langer in de kinderschoenen staat, en een waardevolle bijdrage kan leveren aan de studie van jeugdliteratuur, die op haar beurt bijdraagt tot de studie van leeftijd.
Haverals, Wouter & Vanessa Joosen. ‘Constructing Age in Children’s Literature: A Digital Approach to Guus Kuijer’s Oeuvre’.
The Lion and the Unicorn, vol. 45, no. 1, 2021, pp. 25–45.
doi: 10.1353/uni.2021.0002
-
Moeten we nog bang zijn voor de ‘oude heks’?
Hedendaagse sprookjesbewerkingen spelen met gekende verhaalstof, maar maken die een stuk complexer. Dat is ook het geval bij Cinderella is Dead van Kalynn Bayron, dat het bekende sprookjes van Assepoester feministisch bewerkt. De beeldvorming rond leeftijd staat er niet los van gender. Sylvia Henneberg onderzocht eerder leeftijdsgebonden stereotypes in sprookjes; Susan Pickard verkende het motief van de ‘oude heks’ of ‘hag’. Vanuit hun bevindingen onderzoeken we de wisselwerking tussen sprookjesbewerking, ideologie rond leeftijd in traditionele sprookjes en het samenspel tussen leeftijd en gender. De veelzijdige karakterisering van oudere personages blijkt bij te dragen aan de verbeelding van intergenerationele relaties, die op hun beurt aangeven waarom er historisch en cultureel nood is aan hervertellingen van traditionele sprookjes.
Anjirbag, Michelle Anya & Vanessa Joosen. ‘“You Have to Set the Story You Know Aside”: Constructions of Youth, Adulthood and Senescence in Cinderella Is Dead’.
Humanities, vol. 11, no. 1, 2022, p. 25.
doi: 10.3390/h11010025
-
Waarom Roodkapjes oma (niet) sterker is
Talloze sprookjesbewerkingen speelden met het verhaalverloop en de waarden en normen van traditionele sprookjes. Sommige kregen uitgebreid aandacht in het literatuuronderzoek, waaronder Gillian Cross’ Wolf, een bewerking van Roodkapje. Vaak hadden onderzoekers en critici daarbij vooral oog voor nieuwe genderinvullingen. Maar gender staat niet op zich. Zo treden verwachtingen rond mannen en vrouwen of jongens en meisjes vaak in wisselwerking met ideeën rond leeftijd. Cross stelt de grootmoeder aanvankelijk voor als een sluwe, vastberaden vrouw. Toch herneemt de vertelling ook stereotiepe denkbeelden, zoals dat van de wijze oude mentor en het incapabele oude vrouwtje. Op die manier gaat Cross’ roman voorbij aan de samenwerking tussen verschillende generaties, die wel naar voren komt in het sluitstuk van het Roodkapje van de gebroeders Grimm.
Joosen, Vanessa. ‘Rewriting the Grandmother’s Story. Old Age in “Little Red Riding Hood” and Gillian Cross’ Wolf’.
Fabula, vol. 62, no. 1–2, 2021, pp. 172–184.
doi: 10.1515/fabula-2021-0007
-
Puzzelen met verhalen tot je iemand bent
Veel adolescentenromans draaien om de ontwikkeling van een eigen identiteit. Ook Aidan Chambers verkent in Postcards from No Man’s Land (in de Nederlandse vertaling van Annelies Jorna met de titel Niets is wat het lijkt) de ontwikkeling van een jongeman, Jacob. Zijn karakterisering en de evolutie van het personage kan worden benaderd vanuit intertekstualiteit, door na te gaan uit welke ’teksten’, verhalen of socio-culturele vertogen zijn identiteit bestaat, hoe die delen in elkaar passen en hoe zij veranderen – als een immer plooibare puzzel.
Duthoy, Leander. ‘A Three-Dimensional Jigsaw made of Pliable Bits: Adolescent Identity as an Intertextual Construct in Aidan Chambers’ Postcards from No Man’s Land (1999)’.
Children’s Literature in Education, vol. 52, 2021, pp. 326–341.
doi: 10.1007/s10583-020-09425-6
-
Alle lezers gelijk in het werk van Joke van Leeuwen?
Net als mensen passen boeken niet altijd in een hokje. Vooral over de status en de grenzen van jeugdliteratuur werd al vaak gedebatteerd. Multipublieksauteurs zoals Joke van Leeuwen laten zich niet afschrikken door die grenzen en schrijven voor verschillende leeftijdsgroepen, kinderen én volwassenen. Toch legt de digitale analyse van een groot deel van haar oeuvre verschillen bloot tussen de boeken die voor verschillende leeftijdsgroepen in de markt zijn gezet. Op enkele uitzonderingen na stijgen de woord- en zinslengte en de variatie in woordenschat samen met de leeftijd van de beoogde lezer. Ook zijn er minder kindpersonages in boeken voor oudere lezers, waarin ze bovendien veel minder vaak aan het woord zijn. Het beeld van ouderen is wel over quasi alle boeken gelijk, zo blijkt bij aandachtig lezen. De computer vertelt dus niet alles over lezers en lezen. Wel is hij een handig instrument om in een groot aantal boeken patronen te ontdekken.
Geybels, Lindsey. ‘Over (de) grenzen: op zoek naar de lezer in het oeuvre van Joke van Leeuwen’.
Spiegel der Letteren, vol.63, no.1–2, 2021, pp. 113–137.
doi: 10.2143/SDL.63.1.3289320
-
Leeftijd en ouderdom in jeugdliteratuur
Veel kinderboeken draaien om jonge personages. Toch zijn er ook vaak oudere personages aan zet, of verandert hun leeftijd in de loop van het verhaal. Op die manier komen kinderen via boeken in aanraking met ideeën over leeftijd. Stereotypes zoals de ‘oude heks’ of de ‘wijze oude mentor’ geven het idee door dat oude vrouwen gemeen zijn, of oude mensen vanzelfsprekend wijs. Andersom zijn er ook boeken die bewust afstand nemen van vastgeroeste ideeën. Er komt steeds meer aandacht voor intergenerationele dialoog en een genuanceerde blik op ouderdom. Onderzoek naar leeftijd in boeken en de manier waarop lezers met die beelden rond leeftijd omgaan, kan verder aantonen hoe jeugdliteratuur bijdraagt tot ideeën over leeftijd.
Joosen, Vanessa. ‘Aging in children’s literature’.
Encyclopedia of gerontology and population aging, edited by Danan Gu and Matthew E. Dupre, Springer, 2022, pp. 280–284.
doi: 10.1007/978-3-319-69892-2_250-1
Thema’s
adaptatie adolescentie cognitieve narratologie digital humanities fictieve personages intergenerationele interacties kindertijd leeftijd auteur leeftijd beoogde lezer leeftijd echte lezer oudere volwassenheid sprookjes volwassenheid
Auteurs
Aidan Chambers Aline Sax Anna Woltz Anne Fine Bart Moeyaert David Almond Ed Franck Edward van de Vendel Gillian Cross Guus Kuijer Hilde Vandermeeren J.K. Rowling Jacqueline Wilson Joke van Leeuwen Marjolijn Hof Neil Gaiman Philip Pullman