In dit essay onderzoekt Michelle Anya Anjirbag aan de hand van Neil Gaimans Stardust, The Sleeper and the Spindle en ‘Chivalry’ het raakvlak tussen leeftijd en gender in zijn sprookjesachtige voorstellingen en hoe fantasie stereotype voorstellingen van oudere vrouwen kan herhalen. Hiervoor baseert ze zich op het werk van onderzoekers in leeftijdstudies Sylvia Henneberg en Susan Pickard en beschouwt ze ‘ageism’ als een dwarsdoorsnede van genderspecifieke constructies in Gaimans werk. Zo onthult ze hoe leeftijd de perceptie en constructie van gender beïnvloedt, wat kan leiden tot de verstrengeling van leeftijdsstereotypen en genderspecifieke dubbele standaarden.
Anjirbag, Michelle Anya. ‘No Country for Old Women: Age, Power, and Beauty in Neil Gaiman’s Fantasies’.
Marvels & Tales, vol. 37, no. 1, 2023, pp. 3–20.
doi: 10.1353/mat.2023.a900258
Jeugdliteratuur wordt traditioneel beschouwd als een drager van verscheidene ideologieën en een belangrijke factor in de socialisatie van kinderen, bijvoorbeeld op vlak van de representatie van leeftijd. Een kinderboek dat oudere personages afschildert als fragiele mensen met ouderwetse gewoontes, zal het beeld dat de jonge lezer heeft van oudere mensen in diens eigen omgeving beïnvloeden en misschien tot gevolg hebben dat die met een negatieve blik naar de oudere generatie kijkt. Omgekeerd, wanneer kinderen vaak in contact komen met verhalen waarin oudere personages vol levenslust hun eigen pad bewandelen, zullen ze in het echte leven waarschijnlijk op een andere manier naar oudere mensen kijken. In dit artikel beargumenteert Lindsey Geybels dat niet alleen kinderliteratuur, maar ook fictie voor jongvolwassenen en volwassenen, een invloed heeft op de perceptie van leeftijd, en dan voornamelijk oude volwassenheid, bij haar lezers. In een groot corpus van 41 Nederlandse boeken voor verschillende leeftijden wordt de representatie van oudere mannen en vrouwen bestudeerd aan de hand van de werkwoorden, grammaticale bezittingen en bijvoeglijke naamwoorden.
Geybels, Lindsey. ‘Shuffling Softly, Sighing Deeply: A Digital Inquiry into Representations of Older Men and Women in Literature for Different Ages’.
Social Sciences, vol. 12, no. 3, 2023, p. 112.
doi: 10.3390/socsci12030112
Hedendaagse sprookjesbewerkingen spelen met gekende verhaalstof, maar maken die een stuk complexer. Dat is ook het geval bij Cinderella is Dead van Kalynn Bayron, dat het bekende sprookjes van Assepoester feministisch bewerkt. De beeldvorming rond leeftijd staat er niet los van gender. Sylvia Henneberg onderzocht eerder leeftijdsgebonden stereotypes in sprookjes; Susan Pickard verkende het motief van de ‘oude heks’ of ‘hag’. Vanuit hun bevindingen onderzoeken we de wisselwerking tussen sprookjesbewerking, ideologie rond leeftijd in traditionele sprookjes en het samenspel tussen leeftijd en gender. De veelzijdige karakterisering van oudere personages blijkt bij te dragen aan de verbeelding van intergenerationele relaties, die op hun beurt aangeven waarom er historisch en cultureel nood is aan hervertellingen van traditionele sprookjes.
Anjirbag, Michelle Anya & Vanessa Joosen. ‘“You Have to Set the Story You Know Aside”: Constructions of Youth, Adulthood and Senescence in Cinderella Is Dead’.
Humanities, vol. 11, no. 1, 2022, p. 25.
doi: 10.3390/h11010025
Talloze sprookjesbewerkingen speelden met het verhaalverloop en de waarden en normen van traditionele sprookjes. Sommige kregen uitgebreid aandacht in het literatuuronderzoek, waaronder Gillian Cross’ Wolf, een bewerking van Roodkapje. Vaak hadden onderzoekers en critici daarbij vooral oog voor nieuwe genderinvullingen. Maar gender staat niet op zich. Zo treden verwachtingen rond mannen en vrouwen of jongens en meisjes vaak in wisselwerking met ideeën rond leeftijd. Cross stelt de grootmoeder aanvankelijk voor als een sluwe, vastberaden vrouw. Toch herneemt de vertelling ook stereotiepe denkbeelden, zoals dat van de wijze oude mentor en het incapabele oude vrouwtje. Op die manier gaat Cross’ roman voorbij aan de samenwerking tussen verschillende generaties, die wel naar voren komt in het sluitstuk van het Roodkapje van de gebroeders Grimm.
Joosen, Vanessa. ‘Rewriting the Grandmother’s Story. Old Age in “Little Red Riding Hood” and Gillian Cross’ Wolf’.
Fabula, vol. 62, no. 1–2, 2021, pp. 172–184.
doi: 10.1515/fabula-2021-0007
Leeftijd bepaalt de vorm en inhoud van jeugdboeken op verschillende niveaus. Mensen hebben vaste ideeën over wat bij een bepaalde leeftijd past en wat niet. Digitale instrumenten kunnen helpen om zulke leeftijdsnormen op grotere schaal in kaart te brengen en te bevragen. De computer ‘las’ 32 Nederlandstalige jeugdboeken die zijn gepubliceerd tussen 1975 en 2018. Daaruit blijkt dat er in kinderboeken vaak expliciet opmerkingen worden gemaakt over leeftijd. Er is niet alleen aandacht voor de kindertijd, maar ook voor andere fases in het leven. In kinderboeken bewaken de leeftijdsnormen het meest en het strengst, maar hun uitspraken zijn ook vaak gekleurd door conflicten, humor en ironie.
Joosen Vanessa. ‘Te kinderachtig voor de kinderen? Leeftijdsnormen in jeugdliteratuur digitaal onderzocht’.
Vooys: tijdschrift voor letteren, vol. 37, no. 3, 2019, pp. 1–9.
Veel kinderboeken draaien om jonge personages. Toch zijn er ook vaak oudere personages aan zet, of verandert hun leeftijd in de loop van het verhaal. Op die manier komen kinderen via boeken in aanraking met ideeën over leeftijd. Stereotypes zoals de ‘oude heks’ of de ‘wijze oude mentor’ geven het idee door dat oude vrouwen gemeen zijn, of oude mensen vanzelfsprekend wijs. Andersom zijn er ook boeken die bewust afstand nemen van vastgeroeste ideeën. Er komt steeds meer aandacht voor intergenerationele dialoog en een genuanceerde blik op ouderdom. Onderzoek naar leeftijd in boeken en de manier waarop lezers met die beelden rond leeftijd omgaan, kan verder aantonen hoe jeugdliteratuur bijdraagt tot ideeën over leeftijd.
Joosen, Vanessa. ‘Aging in children’s literature’.
Encyclopedia of gerontology and population aging, edited by Danan Gu and Matthew E. Dupre, Springer, 2022, pp. 280–284.
doi: 10.1007/978-3-319-69892-2_250-1
