Kinderliteratuur wordt vaak gekenmerkt door een onevenwicht in leeftijden, omdat volwassen auteurs voor jonge lezers schrijven. Voor dit artikel interviewde Vanessa Joosen zeven kinderboekenauteurs – Aidan Chambers, Guus Kuijer, Jacqueline Wilson, Anne Fine, David Almond, Joke Van Leeuwen en Bart Moeyaert – om te onderzoeken hoe zij omgaan met de groeiende kloof tussen hun huidige leeftijd, hun eigen jeugd en hun jonge lezerspubliek wanneer ze kinder- of jeugdboeken schrijven. Hoewel literatuurwetenschappers doorgaans vermijden om rechtstreeks links te leggen tussen het leven van auteurs en hun fictieve werken, kan niet worden ontkend dat schrijvers putten uit ervaringen uit hun echte leven voor inspiratie en context.
Vanessa Joosen gaat na welke verschillende vormen deze interne gesprekken tussen de auteur als kind en als volwassene kunnen aannemen. Enerzijds kunnen schrijvers een emotionele verbinding met (gebeurtenissen uit) het verleden ervaren, anderzijds kunnen er zelfs nieuwe inzichten en genezing tot stand komen in hun volwassen leven. David Almond legt bijvoorbeeld uit hoe het schrijven over het verlies van zijn zus en vader op jonge leeftijd een verwerkingsmechanisme was, waarbij hij in plaats van deze traumatische ervaringen direct te confronteren, ze opnieuw verbeeldde en gebruikte als basis voor zijn fictie. Door als volwassene jonge personages te bedenken, kunnen de ervaringen en schrijfpraktijk van de volwassen auteur ook nieuwe perspectieven toevoegen aan hoe ze het concept van ‘kind zijn’ in het algemeen benaderen: in plaats van kinderen als mensen zonder kennis en ervaring te beschouwen, cultiveren kinderauteurs het gevoel van verwantschap (kinship) in hun schrijven, omdat ze zoeken naar raakvlakken tussen generaties. Kinderliteratuur biedt een ruimte waar volwassenen en kinderen elkaar kunnen ontmoeten, in en door verhalen. En hoewel niet kan worden verondersteld dat deze fictieve verhalen ervaringen uit de kindertijd of volwassenheid perfect authentiek weerspiegelen, kunnen ze een begin zijn van echte gesprekken waardoor generaties meer begrip kunnen krijgen voor wat hen scheidt, maar nog belangrijker, voor wat hen verbindt.
Joosen, Vanessa. ‘Children’s Literature: Young Readers, Older Authors’.
The Bloomsbury Handbook to Ageing in Contemporary Literature and Film, edited by Sarah Falcus, Heike Hartung, and Raquel Medina, Bloomsbury Publishing, 2023, pp. 51–62.
In kinderliteratuur komen jonge lezers in contact met fictionele representaties van hun eigen leeftijd, maar ook van andere leeftijden. Hoe die leeftijdsrepresentaties in literatuur worden ervaren door lezers – jong en oud – en hoe lezers die interpretaties gebruiken om hun eigen leeftijd en de leeftijd van personages vorm en zin te geven, vormen de kernvragen van dit artikel van Leander Duthoy. Steunend op inzichten uit leeftijdstudies, gerontologie (de studie van het ouder worden) en kinderliteratuurstudies, vertrekt dit onderzoek vanuit het idee dat leeftijd geen louter biologisch gegeven is, maar ook door sociale, historische en culturele waarden, structuren en ideologieën wordt vormgegeven.
Om te onderzoeken welke impact de leeftijd van de lezer heeft op hun begrip van leeftijd in kinderliteratuur, voerde Leander Duthoy 40individuele interviews met negen- tot 75-jarige lezers over twee boeken: Iep! (Joke van Leeuwen, 1996) en Voor altijd samen, amen (Guus Kuijer, 2010). Daarnaast vonden er ook vier groepsgesprekken plaats, waarin de lezers van verschillende leeftijden op elkaars inzichten konden reageren. Uit al deze conversaties blijkt dat zowel jonge als oude lezers stereotiepe, negatieve visies hebben over ouder worden – zogezegde decline narratives. Terwijl de jongste lezers aan de hand van zulke ‘verhalen van verval’ vooral verwachtingen over de oudere personages en over hun eigen toekomst vormden, boden de antwoorden van de oudere lezers meer nuance, doordat ze zowel verval als het positieve aspect van ouder worden – ervaring en wijsheid – benoemden. Deze lezerresponsen leren ons dat decline narratives en visies op wijsheid een rol spelen in hoe lezers van alle leeftijden hun eigen leeftijd en de leeftijd van personages begrijpen, maar ook dat de leeftijd van lezers zelf hun interpretatie van verval en wijsheid beïnvloedt.
Duthoy, Leander. ‘Decline narratives en wijsheid: Hoe reflecteren lezers van alle leeftijden op de representatie van leeftijd in literatuur voor jonge lezers?’.
Cahier voor Literatuurwetenschap, vol. 14, 2023, pp. 141–155.
Wat we van iemand verwachten, hangt vaak samen met leeftijd: werken of studeren, bij iemand inwonen of zelfstandig wonen, emoties luidruchtig uiten of onderdrukken… Maatschappelijke uitdagingen zoals de klimaatcrisis of vergrijzing van de bevolking zetten bovendien verschillen tussen leeftijdsgroepen op scherp. De afgelopen decennia groeide dan ook het domein van ‘age studies’ of leeftijdsonderzoek, ook in de studie van jeugdliteratuur. Het ERC-project ‘Constructing Age For Young Readers’ vormt daarvan een duidelijk voorbeeld.
De vele aspecten van dat onderzoek werden intussen gebundeld in Age in David Almond’s Oeuvre, waarin het team verschillende invalshoeken verkent om het oeuvre van de Britse auteur David Almond diepgaand te analyseren. Welke verschillende theorieën en methoden kunnen worden gebruikt om leeftijd in jeugdliteratuur te bestuderen? En wat zijn hun mogelijkheden en beperkingen? In verschillende hoofdstukken worden leeftijdsstudies gecombineerd met studies over het schrijven van levensverhalen, cognitieve narratologie, digital humanities, vergelijkende literatuurstudies, reader response-onderzoek en mediastudies. Via de veelzijdige analyse van leeftijd draagt het boek bij aan het begrip van Almonds oeuvre, waarvan de esthetische en thematische rijkdom alom wordt erkend. Naast de bespreking van de verfilming van zijn bekendste roman Skellig biedt dit boek ook analyses van werken die minder aandacht hebben gekregen, zoals Counting Stars, Clay en Bone Music. Lezers krijgen ook een beter begrip van Almond als crosswriter van literatuur voor kinderen, adolescenten en volwassenen.
Joosen, Vanessa, Michelle Anya Anjirbag, Leander Duthoy, Lindsey Geybels, Frauke Pauwels & Emma-Louise Silva. ‘Age in David Almond’s Oeuvre: A Multi-Method to Studying Age and the Life Course in Children’s Literature’.
Routledge, 2023.
doi: 10.4324/9781003369608
Fire and Hemlock (1984) van Diana Wynne Jones en Autumn (2016) van Ali Smith verhalen over een intense vriendschap tussen een meisje en een oudere man. De experimentele vertelvormen van beide Britse romans omvatten een complexe chronologie, een onbetrouwbare verteller, droomscènes, hiaten en een rijk intertekstueel netwerk; zo brengen ze een vriendschap tussen generaties in beeld die kan worden gelezen als intergenerationeel verlangen. Door de experimentele verhaallijnen en reflecties op de fluïde betekenis van leeftijd roepen Smith en Jones dit controversiële onderwerp op zonder het expliciet aan te snijden. Beide romans leggen het verlangen bij het jonge meisje in plaats van bij de oude man en onderzoeken het handelingsvermogen en de momenten van machteloosheid die de vrouwelijke personages ervaren. Een leeftijdsverschil tussen kindertijd en volwassenheid is echter cruciaal om een relatie te kwalificeren als “intergenerationeel verlangen”, en hier zorgen de experimentele structuren en vage chronologieën van de romans voor ambiguïteit. Daarnaast scheppen de boeken verwarring over de aard van de aantrekkingskracht tussen de personages. Ze maken gebruik van de ambiguïteit die onvolledige herinneringen, onbetrouwbare vertellingen, hiaten in de vertelling, metaforen en intertekstuele verwijzingen achterlaten bij het thematiseren van wat gedefinieerd kan worden als vriendschap, verwantschap, liefde en/of seksuele aantrekkingskracht.
Joosen, Vanessa. ‘Holding Hands: Intergenerational Desire in Diana Wynne Jones’s Fire and Hemlock and Ali Smith’s Autumn’.
Poetics Today, vol. 44, no. 1–2, 2023, pp. 131–156.
doi: 10.1215/03335372-10342127
Hoe hernemen fantasieverhalen stereotiepe voorstellingen van oudere vrouwen? Aan de hand van Neil Gaimans Stardust, The Sleeper and the Spindle en ‘Chivalry’ onderzoekt Michelle Anya Anjirbag het raakvlak tussen leeftijd en gender in Gaimans sprookjesachtige voorstellingen. Hiervoor baseert ze zich op het werk van onderzoekers in leeftijdsstudies Sylvia Henneberg en Susan Pickard en beschouwt ze ‘ageism’ als een dwarsdoorsnede van genderspecifieke constructies in Gaimans werk. Zo onthult ze hoe leeftijd de perceptie en constructie van gender beïnvloedt, wat kan leiden tot de verstrengeling van leeftijdsstereotypen en genderspecifieke dubbele standaarden.
Anjirbag, Michelle Anya. ‘No Country for Old Women: Age, Power, and Beauty in Neil Gaiman’s Fantasies’.
Marvels & Tales, vol. 37, no. 1, 2023, pp. 3–20.
doi: 10.1353/mat.2023.a900258
Hoe denken kinderen en volwassenen over ‘onschuld’ en ‘wijsheid’? Hoe zetten ze die in om na te denken over hun eigen leeftijd en die van fictieve personages in kinderboeken? Leander Duthoy ging in gesprek met lezers van negen tot vijfenzeventig jaar oud. In interviews en focusgroepen reflecteerden Leander en zijn lezers op twee Nederlandstalige kinderboeken: Iep! (1996) van Joke van Leeuwen, en Voor altijd samen, amen (1999) van Guus Kuijer. Jongere lezers waren zich bewust van het discours van volwassenen over kinderlijke onschuld, dat sommigen kritiekloos overnamen, terwijl anderen toegaven zich af en toe onschuldig voor te doen om aan de woede van volwassenen te ontsnappen. Bovendien gebruikten diezelfde jonge lezers ook onschuld om de leeftijd van jonge personages in te schatten. Jongvolwassen lezers beschouwden zowel jonge als oude personages soms als onschuldig. Oudere lezers benadrukten daarentegen hun eigen wijsheid en gebruikten deze lens om te reflecteren op de leeftijd van personages. Wijsheid kwam daarom naar voren als een belangrijke leeftijdsnorm die oudere lezers niet alleen gebruikten als waardering van oudere personages, maar ook om positieve betekenis te geven aan hun eigen ervaring van ouderdom. Sommige personages die door oudere lezers als bijzonder wijs werden gezien, werden door jongere lezers als naïef en onschuldig gezien. De complexe en uiteenlopende reacties van lezers zetten leeftijdsgebonden veralgemeningen rond wijsheid en onschuld dus op losse schroeven.
Duthoy, Leander. ‘“I Became Much Wiser over Time”: Readers’ Use of Innocence and Wisdom as Age Norms in Responses to Children’s Literature’.
International Research in Children’s Literature, vol. 15, no. 3, 2022, pp. 279–293.
doi: 10.3366/ircl.2022.0467
