Kan of mag je enkel boeken voor kinderen schrijven als je zelf nog jong of kinderlijk genoeg bent? En wanneer is ‘oud’ nog ‘jong genoeg’? In het boek Hoe oud is jong? pleit Vanessa Joosen voor een grotere bewustwording van het concept leeftijd als een sociaal construct. Ze geeft inzicht in belangrijke concepten en theorieën binnen leeftijdstudies en hoe deze omgaan met maatschappelijke visies over leeftijd en ouder worden. Enerzijds hanteert en stimuleert ze daarbij een open blik op leeftijdsnormen en anderzijds spoort ze constructieve dialoog tussen mensen van verschillende leeftijden en generaties aan. Ze interviewde twaalf Vlaamse, Nederlandse en Britse auteurs die boeken voor zowel jonge als oude lezers hebben geschreven, en die bovendien zeer jong hun debuut hebben uitgebracht of een lange carrière als schrijver achter de rug hebben: David Almond, Aidan Chambers, Anne Fine, Ed Franck, Guus Kuijer, Bart Moeyaert, Aline Sax, Hilde Vandermeeren, Joke van Leeuwen, Edward van de Vendel, Jacqueline Wilson, en Anna Woltz. Op basis van deze gesprekken pakt ze de vraag aan hoe deze auteurs erin slagen of zijn geslaagd om die (vermeende) afstand tussen jong en oud te overbruggen.
Volwassen auteurs, jonge lezers, en gedeelde ervaringen
Kinderliteratuur wordt vaak gekenmerkt door een onevenwicht in leeftijden, omdat volwassen auteurs voor jonge lezers schrijven. Voor dit artikel interviewde Vanessa Joosen zeven kinderboekenauteurs – Aidan Chambers, Guus Kuijer, Jacqueline Wilson, Anne Fine, David Almond, Joke Van Leeuwen en Bart Moeyaert – om te onderzoeken hoe zij omgaan met de groeiende kloof tussen hun huidige leeftijd, hun eigen jeugd en hun jonge lezerspubliek wanneer ze kinder- of jeugdboeken schrijven. Hoewel literatuurwetenschappers doorgaans vermijden om rechtstreeks links te leggen tussen het leven van auteurs en hun fictieve werken, kan niet worden ontkend dat schrijvers putten uit ervaringen uit hun echte leven voor inspiratie en context.
Vanessa Joosen gaat na welke verschillende vormen deze interne gesprekken tussen de auteur als kind en als volwassene kunnen aannemen. Enerzijds kunnen schrijvers een emotionele verbinding met (gebeurtenissen uit) het verleden ervaren, anderzijds kunnen er zelfs nieuwe inzichten en genezing tot stand komen in hun volwassen leven. David Almond legt bijvoorbeeld uit hoe het schrijven over het verlies van zijn zus en vader op jonge leeftijd een verwerkingsmechanisme was, waarbij hij in plaats van deze traumatische ervaringen direct te confronteren, ze opnieuw verbeeldde en gebruikte als basis voor zijn fictie. Door als volwassene jonge personages te bedenken, kunnen de ervaringen en schrijfpraktijk van de volwassen auteur ook nieuwe perspectieven toevoegen aan hoe ze het concept van ‘kind zijn’ in het algemeen benaderen: in plaats van kinderen als mensen zonder kennis en ervaring te beschouwen, cultiveren kinderauteurs het gevoel van verwantschap (kinship) in hun schrijven, omdat ze zoeken naar raakvlakken tussen generaties. Kinderliteratuur biedt een ruimte waar volwassenen en kinderen elkaar kunnen ontmoeten, in en door verhalen. En hoewel niet kan worden verondersteld dat deze fictieve verhalen ervaringen uit de kindertijd of volwassenheid perfect authentiek weerspiegelen, kunnen ze een begin zijn van echte gesprekken waardoor generaties meer begrip kunnen krijgen voor wat hen scheidt, maar nog belangrijker, voor wat hen verbindt.
Joosen, Vanessa. ‘Children’s Literature: Young Readers, Older Authors’.
The Bloomsbury Handbook to Ageing in Contemporary Literature and Film, edited by Sarah Falcus, Heike Hartung, and Raquel Medina, Bloomsbury Publishing, 2023, pp. 51–62.
Wat we van iemand verwachten, hangt vaak samen met leeftijd: werken of studeren, bij iemand inwonen of zelfstandig wonen, emoties luidruchtig uiten of onderdrukken… Maatschappelijke uitdagingen zoals de klimaatcrisis of vergrijzing van de bevolking zetten bovendien verschillen tussen leeftijdsgroepen op scherp. De afgelopen decennia groeide dan ook het domein van ‘age studies’ of leeftijdsonderzoek, ook in de studie van jeugdliteratuur. Het ERC-project ‘Constructing Age For Young Readers’ vormt daarvan een duidelijk voorbeeld.
De vele aspecten van dat onderzoek werden intussen gebundeld in Age in David Almond’s Oeuvre, waarin het team verschillende invalshoeken verkent om het oeuvre van de Britse auteur David Almond diepgaand te analyseren. Welke verschillende theorieën en methoden kunnen worden gebruikt om leeftijd in jeugdliteratuur te bestuderen? En wat zijn hun mogelijkheden en beperkingen? In verschillende hoofdstukken worden leeftijdsstudies gecombineerd met studies over het schrijven van levensverhalen, cognitieve narratologie, digital humanities, vergelijkende literatuurstudies, reader response-onderzoek en mediastudies. Via de veelzijdige analyse van leeftijd draagt het boek bij aan het begrip van Almonds oeuvre, waarvan de esthetische en thematische rijkdom alom wordt erkend. Naast de bespreking van de verfilming van zijn bekendste roman Skellig biedt dit boek ook analyses van werken die minder aandacht hebben gekregen, zoals Counting Stars, Clay en Bone Music. Lezers krijgen ook een beter begrip van Almond als crosswriter van literatuur voor kinderen, adolescenten en volwassenen.
Joosen, Vanessa, Michelle Anya Anjirbag, Leander Duthoy, Lindsey Geybels, Frauke Pauwels & Emma-Louise Silva. ‘Age in David Almond’s Oeuvre: A Multi-Method to Studying Age and the Life Course in Children’s Literature’.
Raadt de computer hoe oud de schrijver of lezer is?
Literaire teksten bestaan uit woorden en niet uit getallen: dat maakt het niet gemakkelijk om ze voor statistische analyses te gebruiken. Met behulp van computerprogramma’s lukt dat wel. Woorden kunnen worden omgezet in getallen en zo kunnen specifieke delen van een tekst op grote schaal worden onderzocht. Wetenschappers uit verschillende domeinen keken zo op verschillende manieren naar tekstelementen zoals zinslengte, woordlengte en lexicale diversiteit. Stylometrie is een van die vakgebieden. Het vakgebied bestudeert de schrijfstijl van één auteur en let daarbij op typische elementen van hun stijl. Zo kunnen anonieme teksten toch aan een auteur worden gekoppeld. In het onderzoek naar kinderliteratuur worden die typische elementen uit een tekst meestal in verband gebracht met de complexiteit van een tekst en de leeftijd van de doelgroep. In dit artikel analyseert Lindsey Geybels gegevens van het volledige CAFYR-corpus (iets minder dan 700 Engelse en Nederlandse boeken geschreven voor verschillende leeftijden) statistisch. Zij gaat na of je met de tekstelementen beter kan achterhalen voor welke leeftijd een tekst is bedoeld, of net wie of hoe oud de auteur ervan is.
Geybels, Lindsey. ‘Determining Author or Reader: A Statistical Analysis of Textual Features in Children’s and Adult Literature’.
Proceedings of the Computational Humanities Research Conference, 2022, pp. 355–365.
Met dit essay wil Vanessa Joosen bijdragen aan een groter bewustzijn rond leeftijd. Ze pleit voor meer openheid over leeftijdsnormen en meer dialoog tussen verschillende generaties. Daarvoor richt ze zich op mensen die zich dagelijks met zo’n dialoog bezighouden. Voor dit boek interviewde ze twaalf Britse, Nederlandse en Vlaamse auteurs: David Almond, Aidan Chambers, Anne Fine, Ed Franck, Guus Kuijer, Bart Moeyaert, Aline Sax, Hilde Vandermeeren, Joke van Leeuwen, Edward van de Vendel, Jacqueline Wilson en Anna Woltz. De meesten van hen schreven boeken voor kinderen én volwassenen. Joosen ging specifiek op zoek naar auteurs die op heel jonge leeftijd debuteerden of een lange schrijverscarrière achter de rug hebben. Hoe slagen zij erin die afstand te overbruggen?
Al decennia bouwt Bart Moeyaert aan zijn schrijverschap. Sinds hij op zijn negentiende debuteerde met Duet met valse noten, heeft hij in België en internationaal grote faam verworven. In 2019 won hij de Astrid Lindgren Memorial Award, misschien wel de belangrijkste internationale prijs voor jeugdliteratuur. Persoonlijke ervaringen en de leeftijdsfasen die hij doorliep, bepaalden mee hoe zijn schrijverschap ontwikkelde. Vier ervaringen waren van bijzonder belang: zijn kennismaking met de Britse jeugdauteur Aidan Chambers, het schrijven van eerstelezersboeken, zijn optredens voor een gemengd publiek en het Antwerpse stadsdichterschap. Allemaal dwongen ze hem na te denken over zijn persoonlijke en artistieke overtuigingen, en wat zijn lezers en de bredere samenleving nodig hadden.
Joosen, Vanessa. ‘Bart Moeyaert as Writer, Author, Performer, and Public Figure: “That’s Also What Literature Can Be”’.
