Digitale technieken zijn in de studie naar jeugdliteratuur nog niet uitgebreid ingezet. Nochtans laten ze toe om grotere verzamelingen jeugdboeken te onderzoeken en kunnen ze onverwachte patronen blootleggen. Dat blijkt uit de analyse van het oeuvre van Guus Kuijer. Zo bevatten zijn romans, en met name de jeugdromans, opvallend veel expliciete reflecties of veralgemenende bedenkingen over leeftijd. Ook oordelen kinderen er in Kuijers boeken vaak over dat iets ‘kinderachtig’ is: meer dus dan volwassen personages, bewaken kinderen in zijn boeken wat het betekent om kind te zijn. Uiteraard blijft het belangrijk die ‘distant reading’, waarbij de computer in grote tekstverzamelingen patronen zoekt, te paren aan ‘close reading’, waarbij onderzoekers ook aandacht hebben voor de specifieke context van de roman in kwestie. Vast staat dat digitale tekstanalyse niet langer in de kinderschoenen staat, en een waardevolle bijdrage kan leveren aan de studie van jeugdliteratuur, die op haar beurt bijdraagt tot de studie van leeftijd.
Haverals, Wouter & Vanessa Joosen. ‘Constructing Age in Children’s Literature: A Digital Approach to Guus Kuijer’s Oeuvre’.
The Lion and the Unicorn, vol. 45, no. 1, 2021, pp. 25–45.
doi: 10.1353/uni.2021.0002
Net als mensen passen boeken niet altijd in een hokje. Vooral over de status en de grenzen van jeugdliteratuur werd al vaak gedebatteerd. Multipublieksauteurs zHoe leg je bloot welke denkbeelden rond leeftijd worden doorgegeven in en via jeugdliteratuur? De onderzoekers van het CAFYR-project zetten daartoe onder meer digitale technieken in. Een eerste stap is de verzameling van gedigitaliseerde teksten, die we krijgen via uitgevers, auteurs en DBNL. Die teksten kunnen tot massa’s data worden herleid. Het komt er dus op aan een keuze te maken. Wij gingen bijvoorbeeld na hoeveel bepaalde leeftijdscategorieën aan het woord komen, en of er een verschil is naargelang gender. Ook wilden we weten waarover deze personages het hebben en of daarin verschillen naar leeftijd op te tekenen zijn. Het werk van Bart Moeyaert en La Belle Sauvage van Philip Pullman vormden een toetssteen voor deze eerste stappen. De observaties en hypotheses die daaruit volgen, vormen de leidraad voor verder onderzoek.
Joosen, Vanessa. ‘Constructing Age for Young Readers’.
International Research in Children’s Literature, vol. 14, no. 3, 2021, pp: 252–268.
doi: 10.3366/IRCL.2021.0409
Net als mensen passen boeken niet altijd in een hokje. Vooral over de status en de grenzen van jeugdliteratuur werd al vaak gedebatteerd. Multipublieksauteurs zoals Joke van Leeuwen laten zich niet afschrikken door die grenzen en schrijven voor verschillende leeftijdsgroepen, kinderen én volwassenen. Toch legt de digitale analyse van een groot deel van haar oeuvre verschillen bloot tussen de boeken die voor verschillende leeftijdsgroepen in de markt zijn gezet. Op enkele uitzonderingen na stijgen de woord- en zinslengte en de variatie in woordenschat samen met de leeftijd van de beoogde lezer. Ook zijn er minder kindpersonages in boeken voor oudere lezers, waarin ze bovendien veel minder vaak aan het woord zijn. Het beeld van ouderen is wel over quasi alle boeken gelijk, zo blijkt bij aandachtig lezen. De computer vertelt dus niet alles over lezers en lezen. Wel is hij een handig instrument om in een groot aantal boeken patronen te ontdekken.
Geybels, Lindsey. ‘Over (de) grenzen: op zoek naar de lezer in het oeuvre van Joke van Leeuwen’.
Spiegel der Letteren, vol.63, no.1–2, 2021, pp. 113–137.
doi: 10.2143/SDL.63.1.3289320
Leeftijd bepaalt de vorm en inhoud van jeugdboeken op verschillende niveaus. Mensen hebben vaste ideeën over wat bij een bepaalde leeftijd past en wat niet. Digitale instrumenten kunnen helpen om zulke leeftijdsnormen op grotere schaal in kaart te brengen en te bevragen. De computer ‘las’ 32 Nederlandstalige jeugdboeken die zijn gepubliceerd tussen 1975 en 2018. Daaruit blijkt dat er in kinderboeken vaak expliciet opmerkingen worden gemaakt over leeftijd. Er is niet alleen aandacht voor de kindertijd, maar ook voor andere fases in het leven. In kinderboeken bewaken de leeftijdsnormen het meest en het strengst, maar hun uitspraken zijn ook vaak gekleurd door conflicten, humor en ironie.
Joosen Vanessa. ‘Te kinderachtig voor de kinderen? Leeftijdsnormen in jeugdliteratuur digitaal onderzocht’.
Vooys: tijdschrift voor letteren, vol. 37, no. 3, 2019, pp. 1–9.
