Hoe lezers denken over leeftijd, verval en wijsheid

In kinderliteratuur komen jonge lezers in contact met fictionele representaties van hun eigen leeftijd, maar ook van andere leeftijden. Hoe die leeftijdsrepresentaties in literatuur worden ervaren door lezers – jong en oud – en hoe lezers die interpretaties gebruiken om hun eigen leeftijd en de leeftijd van personages vorm en zin te geven, vormen de kernvragen van dit artikel van Leander Duthoy. Steunend op inzichten uit leeftijdstudies, gerontologie (de studie van het ouder worden) en kinderliteratuurstudies, vertrekt dit onderzoek vanuit het idee dat leeftijd geen louter biologisch gegeven is, maar ook door sociale, historische en culturele waarden, structuren en ideologieën wordt vormgegeven.

Om te onderzoeken welke impact de leeftijd van de lezer heeft op hun begrip van leeftijd in kinderliteratuur, voerde Leander Duthoy 40individuele interviews met negen- tot 75-jarige lezers over twee boeken: Iep! (Joke van Leeuwen, 1996) en Voor altijd samen, amen (Guus Kuijer, 2010). Daarnaast vonden er ook vier groepsgesprekken plaats, waarin de lezers van verschillende leeftijden op elkaars inzichten konden reageren. Uit al deze conversaties blijkt dat zowel jonge als oude lezers stereotiepe, negatieve visies hebben over ouder worden – zogezegde decline narratives. Terwijl de jongste lezers aan de hand van zulke ‘verhalen van verval’ vooral verwachtingen over de oudere personages en over hun eigen toekomst vormden, boden de antwoorden van de oudere lezers meer nuance, doordat ze zowel verval als het positieve aspect van ouder worden – ervaring en wijsheid – benoemden. Deze lezerresponsen leren ons dat decline narratives en visies op wijsheid een rol spelen in hoe lezers van alle leeftijden hun eigen leeftijd en de leeftijd van personages begrijpen, maar ook dat de leeftijd van lezers zelf hun interpretatie van verval en wijsheid beïnvloedt.